Dylematy etyczne biegłych rewidentów – systematyczny przegląd literatury

Nr 1/2023

pdf

Dylematy etyczne biegłych rewidentów – systematyczny przegląd literatury

Auditor’s ethical dilemmas – a systematic literature review

Katarzyna Renik

Celem artykułu jest identyfikacja – na podstawie literatury – dylematów etycznych biegłych rewidentów i ich przyczyn w odniesieniu do ustawowych zasad etycznych. Badanie przeprowadzono przy zastosowaniu metody systematycznego przeglądu literatury z wykorzystaniem analizy bibliometrycznej oraz analizy treści. Na podstawie analizy treści wyselekcjonowanej literatury stwierdzono, iż dylematy etyczne wśród biegłych rewidentów najczęściej występują w zakresie zasad obiektywizmu oraz odpowiednich kompetencji. Źródła tych dylematów często są wynikiem skomplikowanych relacji z klientami, presji, jak również kwestii wynagrodzeń oraz wymagań wobec biegłych. Na podstawie 21 wyselekcjonowanych publikacji dotyczących dylematów etycznych wśród biegłych rewidentów określono lukę badawczą w zakresie badań empirycznych oraz obszary potencjalnych badań w przyszłości. Systematyczny przegląd literatury został przeprowadzony na podstawie literatury polskojęzycznej zbieranej od lipca 2022 roku do końca stycznia 2023 roku.

The aim of the article is to identify – based on the literature – ethical dilemmas among auditors as well as their underlying causes with respect to the professional code of ethics. The study was conducted using a systematic literature review that employed both content and quantitative analysis. The review results indicate that ethical dilemmas in the literature are often associated with issues of independence and the need for appropriate competencies. The dilemmas typically arise from complex client relations, various forms of pressure, and concerns related to remuneration and requirements for auditors. Based on 21 selected publications on ethical dilemmas among auditors, a research gap in empirical studies and potential areas for future research was identified. The systematic literature review covers only Polish-language articles collected from July 2022 to the end of January 2023.

DOI: https://doi.org/10.60749/vj8a-vj79

Bibliografia:

Wydawnictwa zwarte

Borowicz, J., Niezależność jako zasada etyki zawodowej wykonawców wolnych zawodów – uwagi na przy- kładzie zasad etyki zawodowej biegłych rewidentów, w: Babińska-Górecka, R., Przybyłowicz, A., Stopka, K., Tomanek, A. (red.), Prawo pracy i prawo socjalne: teraźniejszość i przyszłość: księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Herbertowi Szurgaczowi. Wrocław: Repozytorium Uniwersytetu Wrocławskiego 2021. https://doi. org/10.34616/141750

Sarna, P., Kultura zawodu dla ekonomistów. Poznań: eMPi2 Mariana Pietraszewskiego 1988.

Wydawnictwa ciągłe

Barrainkua, I. i Espinosa-Pike, M., The influence of auditors’ professionalism on ethical judgement: Differences among practitioners and postgraduate students. “Spanish Accounting Review” 2017, vol. 21, iss. 2. https://doi. org/10.1016/j.rcsar.2017.07.001

Bąk, D., Pojęcie dylematu etycznego. Zarys problemu dylematu etycznego w organizacji. „Prakseologia” 2013, nr 154.

Bellucci, M., Cesa Bianchi, D. i Manetti, G., Blockchain in accounting practice and research: systematic literature review. “Meditari Accountancy Research” 2022, vol. 30, iss. 7. https://doi.org/10.1108/MEDAR-10-2021-1477

Burnos, K. i Idzikowska, G., Zapewnienie niezależności w systemie badania sprawozdań finansowych w aspekcie regulacji międzynarodowych i projektu regulacji polskich. „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości” 2008, tom 46 (102).

Büyüközkan, G., Ilıcak, Ö. i Feyzioğlu, O., A review of urban resilience literature. “Sustainable Cities and Society” 2022, vol. 77. https://doi.org/10.1016/j.scs.2021.103579

Chaplais, C., Mard, Y. i Marsat, S., The auditor facing ethical dilemmas: the impact of ethical training on com- pliance with a code of conduct. “Accounting Auditing Control” 2016, vol. 22, iss. 1.

Chluska, J. i Sikora, E., Etyka zawodowa w rachunkowości a sukces rynkowy przedsiębiorstwa. „Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach” 2018, nr 374.

Cieciura, M., Inteligencja emocjonalna jako behawioralny element współczesnej rachunkowości. „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu” 2019, vol. 63, nr 11. https://doi.org/10.15611/pn.2019.11.15

Czerny, M., Sens i możliwość zastosowania elementów buddyjskiej edukacji etycznej w nauczaniu etyki rachun- kowości w chrześcijańskim kręgu kulturowym. „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości” 2022, nr 46 (2). http:// dx.doi.org/10.5604/01.3001.0015.8808

Davis, M., The special role of professionals in business ethics. “Business and Professional Ethics Journal” 1988, vol. 7.

Drumlak, U., Realizacja wytycznych międzynarodowych standardów edukacyjnych dla zawodowych księgo- wych w wybranych krajach. „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia” 2011, nr 668.

Dyhdalewicz, A. i Gmińska, R., Etyka zawodowa księgowych z perspektywy studentów – prezentacja wyni- ków badań ankietowych. „Folia Oeconomica Acta Universitatis Lodziensis” 2019, vol. 6, nr 345. https://doi. org/10.18778/0208-6018.345.02

Espinosa-Pike, M. i Barrainkua, I., An exploratory study of the pressures and ethical dilemmas in the audit conflict.

„Spanish Accounting Review” 2016, vol. 19, iss. 1. http://dx.doi.org/10.1016/j.rcsar.2014.10.001

Gierusz, J., Wybrane problemy z finansów i rachunkowości. „Przestrzeń, Ekonomia, Społeczeństwo” 2012.

Gist, W.E., Scott, W.D. i Shastri, T., External auditor’s ethical dilemma: Perceived threat to auditor’s responsibility posed by the auditor’s allegiance to corporate management, “Journal of Accounting, Ethics and Public Policy” 2013, vol. 14, iss. 3.

Guiral, A., Rodgers, W., Ruiz, E. i Gonzalo, J.A., Ethical Dilemmas in Auditing: Dishonesty or Unethical Bias?

“Journal of Business Ethics” 2010, vol. 91. https://doi.org/10.1007/s10551-010-0573-3

Idzikowska, G., Problemy współczesnej rewizji finansowej a kompetencje biegłych rewidentów. „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości” 2002, nr 11.

Kamela-Sowińska, A., Psychologiczne i ekonomiczne źródła oszustw księgowych. „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości” 2006, nr 32.

Kamińska-Stańczak, A. i Silska-Gembka, S., Badania empiryczne nad etyką w rachunkowości – systematyczny prze- gląd literatury. „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości” 2021, nr 45 (3). https://doi.org/10.5604/01.3001.0015.2348

Kmieć, J., Dylematy etyczne księgowych, w: Konferencja Nadużycia Gospodarcze z punktu widzenia służb finan- sowo-księgowych, Poznań 2012.

Korzeniowska, D., Przedmiot badań rachunkowości behawioralnej. „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości” 2018, tom 98 (154). https://doi.org/10.5604/01.3001.0012.1551

Larkin, J.M., The Ability of Internal Auditors to Identify Ethical Dilemmas. “Journal of Business Ethics” 2000 vol. 23. https://doi.org/10.1023/A:1006150718834

Micherda, B., Wymagane kompetencje zawodowe biegłych rewidentów w Polsce w świetle Międzynarodowych standardów edukacyjnych IFAC. „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie” 2010, nr 816.

Misztal, A., Znaczenie etyki biznesu w zarządzaniu jakością. „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego” 2013, nr 786 (64/1).

Nehme R., Michael, A. i Haslam J., The impact of time budget and time deadline pressures on audit behaviour: UK evidence. “Meditari Accountancy Research” 2022, vol. 30, iss. 2. http://dx.doi.org/10.1108/MEDAR-09-2019-0550

Nowak, A., Identyfikacja przyczyn i sprawców oszustw finansowo-księgowych – ujęcie statystyczne. „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia” 2013, nr 765( 61).

Nowak, M., Konflikt etyczny w pracy księgowego i biegłego rewidenta. Pomiędzy moralnością ogólną, moralnością roli a interesem własnym, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu” 2016, nr 440. https:// doi.org/10.15611/pn.2016.440.44

Nowak, M., Etyka księgowego i biegłego rewidenta w świetle zjawiska finansokracji. Pomiędzy etyką ogólną a szcze- gółową, „Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach” 2017, nr 322.

Nowak M., Etyka rachunkowości w spojrzeniu polskich badaczy. Metaanaliza monografii krajowych. „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu” 2018, nr 506. http://doi.org/10.15611/pn.2018.506.09.

Okezie, S.O., Auditing and ethical sensitivity: resolving the dilemma. “European Journal of Accounting, Auditing and Finance Research” 2016, vol.4, no. 4.

Pfaff, J., Wpływ rewizji finansowej na wiarygodność sprawozdania finansowego. Katowice: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej 2007.

Pfaff, J., Niezależność biegłych rewidentów badających sprawozdania finansowe jednostek zainteresowania publicznego w świetle nowych regulacji UE. „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach” 2015, nr 240.

Pogodzińska-Mizdrak, E., Autonomia i etyka biegłego rewidenta. „Zeszyty Naukowe. Akademia Ekonomiczna w Krakowie” 2003, nr 633.

Polanowska, J., Znaczenie etyki w rachunkowości dla obrazu sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. „Debiuty Naukowe Studentów Wyższej Szkoły Bankowej” 2018, nr 18.

Rodewald-Fila, D., Istota niezależności audytora. „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości” 2010, tom 59 (115).

Rodgers, W. and Gago, S., A model capturing ethics and executive compensation. “Journal of Business Ethics” 2003, vol. 48.

Sawicki, K., Obiektywizm i niezależność biegłych rewidentów i księgowych według kodeksów etyki zawodowej i przepisów prawa. „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia” 2013, nr 765 (61).

Silska-Gembka, S. i Kamińska-Stańczak, A., Podsumowanie dorobku publikacyjnego z obszaru etycznych aspek- tów rachunkowości – przegląd czasopism krajowych. „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości” 2020, nr 108 (164). http://dx.doi.org/10.5604/01.3001.0014.3601

Skuczyński, P., Od kontroli do instytucji refleksyjnej. Etyka audytu a tożsamość zawodu audytora wewnętrznego sektora finansów publicznych, w: Standardy etyczne praktyki audytu wewnętrznego, 2013. https://depot.ceon. pl/bitstream/handle/123456789/12049/Od_kontroli _do_instytucji_refleksyjnej_Etyka_audytu_a_to%20sa- mosc_zawodu_audytora_wewnetrznego_ sektora_finansow_publicznych.pdf?sequence=1 [12.07.2022]

Skoczek-Spychała, M. i Cieślak, M., Rola etyki w zawodzie biegłego rewidenta. „Zeszyty Naukowe / Akademia Ekonomiczna w Poznaniu” 2007, nr 83.

Szczepankiewicz, E., Audyt wewnętrzny a znaczenie etyki w jednostkach – wyniki badań. „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu” 2018, nr 521. https://doi.org/10.15611/pn.2018.521.18

Szczerbak, M., Rola audytu finansowego w wykrywaniu nadużyć gospodarczych, „Nowoczesne Systemy Zarządzania” 2019, vol. 14, nr 1. https://doi.org/10.37055/nsz/129550

Turzyński, T., O charakterze norm moralnych rachunkowości kodyfikacje etyki zawodowej księgowych i biegłych rewidentów. „Przegląd Organizacji” 2011, nr 3 (854).https://doi.org/10.33141/po.2011.03.10

Tuszkiewicz, M.A. i Maruszewska, E.W., Wykorzystanie teorii agencji w publikacjach polskich autorów – potrzeba rozszerzenia badań z zakresu rachunkowości behawioralnej. „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości” 2021, vol. 45, nr 4. https://doi.org/10.5604/01.3001.0015.5746

Wąsowska, A., Heurystyki i błędy poznawcze jako źródło niepowodzeń audytu zewnętrznego. „Problemy Zarzadzania” 2013, vol. 11, nr 3 (43). https://doi.org/10.7172/1644-9584.43.12

Akty prawne

Ustawa z dnia 11 maja 2017 r. o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 1015 ze zm.).

Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 19 grudnia 2017 r. w sprawie postępowania kwalifika- cyjnego na biegłych rewidentów (Dz. U. z 2017 r., poz. 2396 ze zm.).

Inne

KPMG DilemmApp – Ethics & Compliance Management. b.m.w. 2019 [online]. https://assets.kpmg.com/ content/dam/kpmg/ch/pdf/ch-dilemma-app-factsheet-en.pdf [19.04.2023]

Lachowski, W.K., Czy zasłużyliśmy już sobie na nowy Enron?. b.m.w. 2010 [online] https://www.pibr.org.pl/static/items/publishing/W_K_Lachowski_2010.pdf [09.01.2023]

Międzynarodowy kodeks etyki zawodowych księgowych IFAC, 2018.